انجام پایان نامه کارشناسی ارشد و دکتری مهمترین بخش برای دانشجویان در دوره تحصیل آنها است. بدلیل جزییات و پیچیدگی های مختلف همیشه دانشجویان دغدغه های فراوانی دارند تا دریابند یک پایان نامه‌ی خوب چگونه باید نوشته شود. اما نگران نباشید در این مطلب تمامی دغدغه های شما را برطرف خواهیم کرد.

اگر برای انجام پایان نامه کارشناسی ارشد و دکتری نیاز به مشاوره دارید همین حالا با ما تماس بگیرید تا تیم با تجربه مدیک تز به طور رایگان با مشاوره تلفنی شما را راهنمایی کند.

خدمات مشاوره انجام پایان نامه ارشد و دکتری موسسه مدیک تز

• مشاوره و آموزش رایگان پایان نامه نویسی و پروپوزال نویسی
• مشاوره و آموزش رایگان رساله نویسی و پروپوزال نویسی
• مشاوره و آموزش رایگان مقاله نویسی
• چاپ کتاب
• ترجمه مقالات به انگلیسی
• مشاوره و آموزش مقاله نویسی ISI، ISC، Scopus، علمی پژوهشی و علمی تخصصی
• مشاوره و آموزش چاپ مقالات ISI، ISC، Scopus، علمی پژوهشی و علمی تخصصی
• مشاوره و آموزش رایگان تحلیل های آماری و نرم افزارهای آماری

1. آشنایی با بخش های یک پایان نامه خوب و نحوه ی نگارش هر بخش

رشته ها و گرایش های مختلف می توانند در نحوه ی نگارش پایان نامه و فصول آن باهم تفاوت هایی داشته باشند. مطالب این مقاله به شکلی تنظیم شده است تا برای درصد زیادی از دانشجویان در رشته ها و گرایش های مختلف قابل استفاده باشد. یک پایان نامه ی استاندارد از 5 فصل اصلی تشکیل می شود که عبارتند از:

• مقدمه
• مروری بر پیشینه ی تحقیق
• روش تحقیق
• نتایج
• بحث و پیشنهادات

1-1. آشنایی با بخش مقدمه

بخش مقدمه برای ارائه ی مفاهیم، مبانی، تعاریف تعریف شده است. این بخش به نوعی برای آماده سازی و فراهم سازی تمامی مفاهیمی است که در مجموع همه ی بخش ها باید از آنها استفاده کنید. در این بخش می توانید تعاریف اولیه مفاهیم و مبانی و شاخص ها را داشته باشید. برای مثال فرض کنید در رشته ی عمران و گرایش سازه می خواهید بر روی مقاومت (استحکام) فشاری بتن تحقیق کنید و پایان نامه ی خود را نگارش کنید. در چنین وضعیتی در بخش مقدمه باید به مفاهیم زیر بپردازید:

• بتن چیست؟ چه ویژگی هایی دارد؟ چه انواعی دارد؟ چه کارکردی دارد؟
• تعریف مقاومت فشاری بتن چیست؟ چگونه عمل می کند؟ مقاومت فشاری چگونه اندازه گیری می شود؟

در ادامه در فصل مقدمه باید به بیان مبانی و مشخصاتی بپردازید که در نهایت ما را با بتن، مقاومت فشاری بتن و تمامی مسائل مربوط به ما آشنا می کند. اگر فصل مقدمه را به خوبی نگارش کرده باشید پس باید بتوانید سوالات زیر را مطرح کنید و ثابت کنید که چرا پایان نامه ی شما می تواند جواب این سوالات را بدهد؟

• ضرورت تحقیق چیست؟ پایان نامه ی شما چه مشکلی را حل می کند و چرا باید پایان نامه ی شما انجام شود؟
• نوآوری تحقیق چیست؟ پایان نامه ی شما چه برتری و مزیتی نسبت به سایر متخصصانی دارد که در حوزه ی شما کار کرده اند؟ اگر پایان نامه ی شما هیچ نوآوری و مزیتی ندارد احتمالا مسیر را از ابتدا اشتباه رفته اید!
• اهداف اصلی و  اساسی که پایان نامه ی شما دنبال می کند چه خواهد بود؟ برای مثال شما می خواهید مقاومت فشاری بتن را افزایش دهید؟
• سوالات تحقیق شما چه هستند؟ در اصل چه مشکلی وجود دارد که شما می خواهید با انجام پایان نامه ارشد و دکتری آن مشکلات را حل کنید؟
• فرضیه های تحقیق شما چه هستند؟ دنیای علم بسیار گسترده است. پس شما باید فرضیات و یا عوامل محدود کننده ای در نظر بگیرید تا اثبات کنید تحت این شرایط و فرضیات خاص پایان نامه و یا پروژه ی خود را انجام داده اید. برای مثال می توانید فرض کنید مقاومت فشاری بتن در فشار های زیر 30 مگاپاسکال را بررسی می کنید. یا بتن مورد استفاده شما و آزمایش شده توسط شما یک ویژگی خاص دارد. برای اینکه بتوانید یک تحقیق خوب را انجام دهید نیاز است تا قبل از شروع فرضیات و عوامل مورد نظر خود را بشناسید. اگر تمامی این مراحل را به درستی طی کنید یعنی بخش مقدمه را به خوبی گذرانده اید و در مسیر درستی قدم گذاشته اید.

2-1.  آشنایی با بخش مروری بر پیشینه ی تحقیق

پیشینه ی تحقیق نقطه ی اولیه برای شما قبل از ورود به بدنه ی اصلی پایان نامه می باشد. همواره در عالم پژوهش فرض بر این بوده است که محققان قبلی بر روی زمینه های مختلفی کار کرده اند و ما قرار است تا نقص، عیب و یا نقاط پوشش داده نشده توسط محققان قبلی را بررسی کرده و بر روی آنها پژوهش کنیم. هدف اصلی پژوهش گسترش این چرخه است. ما آمده ایم تا دانش پیشینیان را اصلاح کنیم، بهبود بخشیم یا گسترش دهیم. برای اینکه بدانیم باید روی چه موضوعاتی کار کنیم نیاز است تا اول پژوهش های متخصصان قبلی را بررسی کنیم. در این بخش ما به بررسی پژوهش های قبلی می پردازیم تا نقاط ضعف و خلا های آن را تحلیل کنیم و پژوهش خود را برای اصلاح نقاط ضعف پژوهش های قبلی و یا بهبود پژوهش های قبلی و یا ورود به دنیای جدید دیگری از پژوهش انجام دهیم. مثالی که در بخش قبلی زده شد را دوباره در نظر بگیرید. فرض کنید متخصصان قبلی روی مقاومت فشاری بتن در هوای زیر 10 درجه سلسیوس تحقیق کرده اند. یا از بتن هایی با سیمان کم استفاده کرده اند. یا اینکه از دستگاه یا روش ساده ای برای تعیین مقاومت بتن استفاده شده است. در این حالت می توانید سوالات زیر را از خودتان بپرسید:

• آیا اگر مقاومت بتن در دمای بالاتر از 10 درجه ی سلسیوس اندازه گیری می شد باز هم نتایج به همین شکل بود؟
• بتن های با سیمان زیاد چه مقاومتی خواهند داشت؟ اگر بجای استفاده از دستگاه الف از دستگاه ب استفاده می شد آیا باز هم همین نتایج بدست می آید؟

این سوالات و بسیاری سوالات دیگر می تواند منجر به این شود که شما مسیر پژوهش خود را پیدا کنید. در نتیجه نیاز است تا شما مقالات و پژوهش های متخصصان قبل از خود را بررسی کنید. معمولا در بخش مروری بر پیشینه ی تحقیق باید تعداد زیادی از منابع و مراجع فارسی و انگلیسی را مطالعه کنید. این تعداد بستگی به خود شما دارد ولی معمولا باید بیش از 20 رفرنس باشد. در این بخش چون درصد زیادی از مواردی که بررسی می کنید مطالعات قبلی است باید حتما به مطالعات این متخصصان ارجاع (رفرنس) دهید. در مطلب دیگری به نحوه ی ارجاع دادن (رفرنس دادن) بطور مفصل پرداخته شده است.

3-1. روش تحقیق

در این بخش شما باید بیان کنید که از طریق چه ابزار و مکانیزمی می خواهید پایان نامه ی خود را انجام دهید و به نتیجه برسید:

اگر پایان نامه و پژوهش شما آزمایشگاهی و عملیاتی است و  کار آزمایشگاهی و عملیاتی انجام می دهید باید بیان کنید که از چه ابزار، مواد و مصالح، دستگاه و تجهیزاتی برای تحلیل، آنالیز و تولید اطلاعات و دیتا استفاده می کنید.

• اگر کار شبیه سازی، مدلسازی انجام می دهید باید اشاره کنید از چه متدها، مکانیزم ها یا نرم افزارهایی استفاده می کنید.
• اگر کار تحلیلی، عددی، آماری انجام می دهید باید بیان کنید از چه روش ها، فرمول ها، نرم افزارهایی استفاده می کنید.
• اگر کار تحلیلی و توصیفی انجام می دهید هم باید روش کار و مکانیزم مورد استفاده خود را بیان کنید.

بسته به اینکه در چه رشته و گرایشی تحصیل می کنید، هر کدام از موارد فوق می تواند برای شما معنی دار باشد. همچنین از مطالعه ی مقالات متخصصان دیگر می توانید برای تعیین روش تحقیق خود بهره بگیرید.

4-1. نتایج

حالا همه چیز برای شما آماده است. وقتی مراحل قبلی را به خوبی طی کرده باشید، عملا باید وارد مهمترین بخش کار یعنی بدست آوردن نتایج پایان نامه ی خود شوید. مهمترین ابزار شما در این بخش برای بیان نتایج، استفاده از نمودارها، اشکال و جداول می باشد. البته این کاملا بستگی به رشته ی شما دارد. برای مثال اگر در رشته ی فلسفه تحصیل کرده باشید احتمالا فصل نتایج برای شما مباحث تحلیلی و استنتاجی خواهد بود.

بطور عمومی شما در این بخش با استفاده از ابزارهای مختلف همانند اشکال، نمودارها، جداول به بررسی و تحلیل موارد از جمله کاهش و افزایش، تغییر پاسخ، میزان کفایت آماری و تحلیلی، میزان مناسب بودن نتایج تحلیل های عددی و محاسباتی و … خواهید پرداخت. بخش چهارم یا نتایج یکی از مهمترین بخش های پایان نامه و مقدمه ای بر بخش پنجم یعنی بحث و پیشنهادات است.

5-1. بحث و پیشنهادات

در این بخش با تکیه کردن بر اطلاعات به دست آمده از فصل قبلی (نتایج) باید به تفسیر و تحلیل نتایج بپردازیم. این بخش شامل دو قسمت می باشد. قسمت اول ارائه ی بحث و تفسیر و تحلیل نتایج است. بخش دوم پیشنهادات شما به عنوان نویسنده ی پایان نامه برای پژوهش های آتی است.

در قسمت بحث باید به تفسیر و تحلیل نتایج بپردازید:

• باید بررسی کنید علت کاهش یا افزایش شاخص الف چه بوده است؟
• علت مجاز یا غیرمجاز شدن پارامتر و شاخص الف یا ب چه بوده است؟
• جواب و نتایج خود را باهم مقایسه کنید و تحلیل منطقی و معنادار ارائه دهید؟
• و … .

قسمت بحث در فصل 5 ام عصاره و چکیده ی تمامی دانش و تجربیات شما و تحلیل و قضاوت شما در مورد نتایج است. بله درست حدس زدید! احتمالا این بخش سخت ترین بخش یک پایان نامه است.

در قسمت دوم این بخش به ارائه ی پیشنهادات می‌پردازیم. اگر خاطرتان باشد در ابتدای مقاله گفتیم که در پژوهش همواره باید نقاط ضعف، نقص و قسمت های قابل ارتقا پروژه های قبلی را پوشش دهید. برای شروع به انجام پایان نامه ارشد و دکتری باید تحقیقات محققان قبلی را مطالعه کنید. به شما تبریک می گوییم! الان در مرحله ای قرار دارید که سایر متخصصان قبلی روزی در آن قرار گرفته اند و شما قبل از شروع انجام پایان نامه کارشناسی ارشد و دکتری به بررسی پیشنهادات و تحقیقات آنها پرداخته بودید. در این مرحله شما باید پیشنهادات خود در مورد پژوهش های بعدی را ارائه دهید. این مشعلی که قبل از شما روشن شده بود و به شما رسیده است را باید سالم به نفر بعدی تحویل دهید. نفر بعدی بر اساس نتایج شما و پیشنهادات شما پروژه ی خود را شروع خواهد کرد.

6-1. منابع و مراجع

در زمان انجام پایان نامه ارشد و نگارش تمامی 5 فصل اصلی در بسیاری از بخش ها شما نیاز دارید که مطالبی را از پژوهش‌های دیگر محققان وام بگیرید و در پایان نامه خود استفاده کنید. برای مثال اگر نیاز دارید از فرمول یا روشی استفاده کنید که پژوهشگر دیگری آن را ابداع کرده است باید زمانی که به فرمول و روش اشاره می کنید به مقاله‌ی محققی که فرمول را ابداع کرده است ارجاع (رفرنس) دهید. این کار اساسا به منظور رعایت کردن حقوق کپی رایت یا به نوعی حق مولف (Plagiarism) صورت می‌گیرد در متون انگلیسی نرم افزار های Grammarly، Turnitin و Ithenticate کپی بودن متون را آنالیز می‌کنند. برای متون فارسی نیز سامانه‌ی همانندجو ایرانداک این کار را انجام می‌دهد. در نهایت باید در انتهای متن پایان نامه و پس از بخش بحث و پیشنهادات تمامی منابعی که در متن پایان نامه به آنها ارجاع داده‌اید را در این بخش که تحت عنوان منابع و مراجع نامگذاری می‌شود لیست کنید. روش های مختلفی از جمه APA، Chicago، Harvard و … برای لیست کردن منابع و مراجع وجود دارد که در مقالات دیگر به شرح آنها می پردازیم. همچنین دو نرم افزار Endnote و Mendeley  از معروف ترین نرم افزارهای رفرنس نویسی هستند. همیشه به یاد داشته باشید بهتر است که منابع شما از انواع مختلفی مانند مقاله فارسی، مقاله ی انگلیسی، کتاب، راهنماها، دستورالعمل ها و … تشکیل شود. مقالات مورد استفاده را ترجیحا از بهترین مجلات و ژورنال ها را استخراج کنید. از منابع به روز و جدید استفاده کنید. سعی کنید اکثر مقالات خود را از منابع نهایتا تا 3 سال گذشته تهییه کنید مگر اینکه رفرنس قدیمی مورد استفاده ی شما بسیار مهم باشد.

2.  آشنایی با ترکیب بندی و قالب پایان نامه

می توانید آیین نامه نحوه ی انجام پایان نامه ارشد و دکتری را از وبسایت وزارت علومدانلود کنید. پس از نگارش پایان نامه فایل نهایی پایان نامه ی شما باید اجزایی مطابق با ترتیب زیر داشته باشد:

• طرح جلد پایان نامه
• صفحه ی سفید بدون نوشتار
•  صفحه ی “به نام خدا”
• صفحه ی عنوان (به زبان فارسی)
• اظهار نامه دانشجو (که در آن دانشجو اظهار می کند تمامی مطالب پایان نامه دسته اول بوده و از جایی کپی نشده است)
• حق چاپ و تکثیر و مالکیت (که به قانون کپی رایت و حق مولف معروف است)
• صفحه ی تقدیم، تشکر و یا سپاسگذاری
• چکیده و کلمات کلیدی (به فارسی باشد و عموما بین 250 تا 300 کلمه باشد)
• علائم، نشانه ها و اختصارات ( که از آن به Abbreviations و Acronyms  یاد می شود)
• فهرست مطالب (حاوی تمامی قسمت های اصلی که در بخش قبلی این مقاله به آن اشاره شد. همچنین تمامی زیر قسمت ها در فهرست مطالب جای دارند)
• فهرست نمودارها، جداول، فرمول ها، عکس ها و نقشه ها
• متن اصلی پایان نامه (که حاوی تمامی 5 فصل مقدمه، پیشینه ی تحقیق، مواد و روش ها، نتایج، بحث و پیشنهادات، فهرست منابع و مراجع)
• پیوست ها ( می تواند شامل پرسشنامه، آیین نامه و دستورالعمل ها و تمامی فایل هایی باشد که در صورت نیاز در پایان نامه قرار بگیرد)
• اظهار نامه (به زبان انگلیسی)
• چکیده و کلمات کلیدی ( به زبان انگلیسی)

3. توصیه های نهایی در نگارش و انجام پایان نامه

این قسمت حاوی اطلاعات خیلی مهمی برای انجام پایان نامه دکتری و ارشد به طور درست و دقیق و انجام کل فرآیند پایان نامه به شکلی است که با کمترین مشکل و بیشترین راندمان آن را انجام دهید. توضیحات این بخش حاصل تجربیات دانشجوهای موفق بهترین دانشگاه‌های ایران در زمینه ی انجام پایان نامه دکتری و ارشد است. ضمنا می توانید از مطالب موجود در وبلاگ دانشگاه‌های برتر دنیا نیز به عنوان نکات مهم استفاده کنید. در اینجا می توانید در سایت دانشگاه هاروارد بعضی از نکات مهم را مطالعه کنید.

در دوره ی کارشناسی ارشد عموما دانشجویان از ترم سوم یا شروع سال دوم درگیر نوشتن پروپوزال و پایان نامه می شوند. این زمان عموما برای دوره ی دکترا بعد از آزمون جامع و پس از گذشت نیمی از دوره دکترا می باشد. موارد زیر را حتما در نظر داشته باشید:

• ظرفیت اعضای هیئت علمی رشته ی خود را بررسی کنید. با توجه به مرتبه ی علمی استاد (استادیار، دانشیار، استاد تمام) هر استاد در طی 1 سال تحصیلی، ظرفیت محدودی برای پذیرش پایان نامه دارد و می تواند به تعداد محدودی مشاوره و یا راهنمایی پایان نامه ی دانشجویان رو قبول کند. حتما بررسی کنید ظرفیت استاد مورد نظر شما چگونه است.
•  تا می توانید مقاله بخوانید! سخت ترین کار در نقطه ی آغازین فرآیند پروپوزال و پایان نامه، انتخاب موضوع است. معمولا اساتید مشاورین بسیار خوبی برای کمک کردن به شما در انتخاب موضوع هستند. اما اخیرا حتی در برخی موارد اساتید هم به شما در انتخاب موضوع کمکی نمی کنند و به نوعی از سر باز می کنند! ذکر این نکته نیز ضروری است که با مطالعه ی فراوان مقالات و پایان نامه ها ذهنیت شما درباره ی انتخاب موضوع شکل می گیرد. در این مرحله همزمان می توانید با اساتید خود صحبت کنید و از آنها مشاوره بگیرید. همچنین باید همواره در نظر داشته باشید که تخصص و حوزه ی پژوهشی اساتید شما با موضوع پیشنهادی و مد نظر شما تناسب داشته باشد. بارها این مسئله پیش آمده که اساتید بدلیل اینکه موضوع انتخابی دانشجو با زمینه ی کاری خودشان تناسب و قرابت نداشته است آن موضوع را رد کرده اند هرچند که موضوع پیشنهادی دانشجو موضوع بسیار خوبی باشد.
• در انتخاب موضوع به مسائل فرعی نیز توجه داشته باشید. سعی کنید موضوعاتی را انتخاب کنید که پس از انجام قابلیت تبدیل شدن به اختراع، طرح اجرایی و Patent را داشته باشند. موضوعاتی که برای بازار کار جذاب هستند نیز بعدا به کار شما خواهند آمد! اگر قصد اپلای کردن و مهاجرت تحصیلی دارید و حتی 1 درصد به آن فک می کنید، در زمان انتخاب موضوع این مسئله را مد نظر داشته باشید. برای این کار می توانید وارد وبسایت دانشگاه های معتبر شوید و در دانشکده ها و دپارتمان های مورد نظرتان رزومه ی علمی اساتید و حوزه های پژوهشی آنها را بررسی کنید. برای مثال، طبیعتا موضوعی که بهترین اساتید دانشگاه های برتر کانادا و آمریکا روی آن پژوهش می کنند، موضوعات به روز، نوآورانه و معتبری محسوب می شوند.
• به بودجه ی مورد نیاز ، ابزار و تجهیزات، آزمایشگاه ها و کارگاه ها و مجوزهایی که در مسیر انجام پایان نامه دکتری و ارشد باید مورد استفاده قرار گیرند قبل از شروع کار ( و نه بعد از آن!) فکر کنید! بودجه ی اساتید دانشگاه ها به تناسب شرایط اقتصادی کشور است. در نتیجه شما به عنوان یک دانشجوی ارشد یا دکترا به بودجه ی محدودی متصل هستید. در انتخاب موضوع پایان نامه همواره این مسئله را مدنظر داشته باشید. بسیاری از دانشجویان روی وعده ی اساتید و یا اسپانسرهای آموزشی و پژوهشی (ادارات و سازمان های دولتی) حساب می کنند و وقتی وارد گود می شوند پی می برند که درصد زیادی از آن وعده ها محقق نخواهد شد! همچنین دستگاه ها و ابزار آزمایشگاهی و تجهیزات آنالیز تعداد محدودی دارند و یک دستگاه در یک ترم تحصیلی شاید در اختیار 10 تا 20 دانشجو باشد. تمامی این مسائل و موارد که بسیار جزئی تلقی می شوند اگر در نظر گرفته نشوند مشکلات زیادی را ایجاد می کنند.
• به یاد داشته باشید. بزرگترین دانشمندان دنیا نیز یکدفعه در یک پایان نامه ی ارشد و دکترا به مهارت و تخصص کم نظیر خود نرسیده اند! مسیر پژوهش یک مسیر صعب العبور و طولانی است. پس نفس عمیقی بکشید و بدانید قرار نیست با یک پایان نامه ی کارشناسی ارشد و دکترا به انتهای علم و پژوهش برسید. در این مسیر بیشتر واقع بینانه عمل کنید تا جاه طلبانه.
• خوب یا بد، درست یا غلط باید پذیرفت رزومه ی علمی و آکادمیک تا حد زیادی به معدل و تعداد مقالات وابسته است. شما برای دریافت نمره ی تشویقی پایان نامه، محاسبه ی دکترا، ارتقای رزومه پژوهشی، بهبود رزومه برای اپلای و مهاجرت تحصیلی، به چاپ مقاله ISI در نشریات معتبر نیاز خواهید داشت. در نتیجه در انتخاب موضوع و همینطور فرآیند انجام پایان نامه دکتری و ارشد همواره در نظر داشته باشید که بهتر است تا با استخراج مقاله از پایان نامه و چاپ آن کار شما ساده‌تر شود. همچنین طی مسیر انجام پایان نامه کارشناسی ارشد و دکتری سعی کنید با فرآیند نگارش مقالات و آشنایی با پایگاه های مقالات و انتخاب مجله و فرآیند اکسپت و چاپ بیشتر آشنا شوید.
• پس از انجام پایان نامه کارشناسی ارشد و دکتری و اتمام نگارش آن باید برای تایید نهایی کار و جلسه ی دفاع آماده شوید. آگاه باشید که بهترین پایان نامه اگر با ارائه (Presentation) خوبی در جلسه ی دفاع همراه نشود، ارزش خود را از دست می دهد. اهمیت یک ارائه ی خوب در جلسه ی دفاع کمتر از نگارش یک پایان نامه ی خوب نیست. پس روی جزییات فنی و ظاهری فایل ارائه ی خود ( که عموما با نرم افزار Powerpoint و Prezzi ساخته می شود) تمرکز کنید. حتما چندین نوبت قبل از جلسه ی اصلی دفاع، ارائه ی خود را تمرین کنید.